استفاده از عکس‌های ساختگی و ویدیوهای نامرتبط به‌عنوان عکس و ویدیوی سیل در بغلان

پس از سرازیر شدن سیلاب‌ مرگ‌بار در ولایت بغلان، در شمال‌شرق افغانستان، در کنار عکس‌ها و ویدیوهای واقعی از این رویداد طبیعی، تعدادی عکس و ویدیوی نادرست نیز در رسانه‌ها و شبکه‌های اجتماعی به‌صورت گسترده استفاده شده است. سنجه دست‌کم پنج تصویر و ویدیوی استفاده شده به نام سیلاب بغلان را بررسی کرده و دریافته است که تصاویر توسط هوش مصنوعی ساخته شده و ویدیوها نامرتبط است.

یک: عکس‌ منطقه‌ای که آن را سیل فرا گرفته است: در اولین مورد، یک عکس از نمای بالا که منطقه‌‌ای را با خانه‌های گلی فرو رفته در سیل نشان می‌دهد، به‌صورت گسترده در رسانه‌های داخلی و خارجی و شبکه‌های اجتماعی به‌عنوان عکس سیل در بغلان استفاده شده است.

این عکس را از جمله روزنامه «د سان» بریتانیا، وب‌سایت انگلیسی زبان «یو ان‌ان»، روزنامه هشت صبح، خبرگزاری خامه‌پرس، خبرگزاری شفقنا افغانستان، خبرگزاری صدای افغان (آوا) و وب‌سایت «سیاست»، در خبرهای خود به‌عنوان عکس سیل در بغلان استفاده کرده‌اند. شماری از این رسانه‌ها، از جمله روزنامه هشت صبح آن را چندین‌بار در خبرهای خود استفاده کرده‌اند. 

این عکس در شبکه‌های اجتماعی نیز وایرال شده و حتی از سوی شماری از چهره‌های مطرح و کاربران پر مخاطب نیز استفاده شده است. از جمله رحمت‌الله نبیل، رییس پیشین امنیت ملی افغانستان، نصیر احمد اندیشه، نماینده‌ی افغانستان در جنیوا، راشد خان آرمان، ستاره تیم ملی کریکت افغانستان و احمد فهیم توخی، از کاربران پر مخاطب فیسبوک در افغانستان، از این عکس به‌عنوان عکس سیل در بغلان استفاده کرده‌اند.

با نگاه دقیق به عکس دیده می‌شود که ساختار خانه‌ها غیر طبیعی و غیر منظم است و اگر به محتوای داخل خانه‌ها و روی بام خانه‌ها نگاه کنیم، همه دارای محتوای یکسان و غیرطبیعی که مانند پارچه به‌نظر می‌رسند، هستند. همین طور، در عکس دیده می‌شود که ساحات خالی بین خانه‌ها پر از آب است و بیشتر خانه‌ها سالم است. این در حالی است که سیلاب چند روز قبل در بغلان هزاران خانه را تخریب کرده و جان ده‌ها نفر را گرفته است.

افزون بر این، سنجه با استفاده از دو ابزار تشخیص محتوای تولید شده توسط هوش مصنوعی (Hive Moderation و Winston AI) این محتوا را بررسی کرده است که نشان می‌دهد این عکس ساخته‌ی هوش مصنوعی است و واقعیت ندارد.

دو: ویدیویی که به‌گونه‌ی گسترده در شبکه‌های اجتماعی نشر شده و به سیلاب بغلان ربط داده شده است، یک پسر نوجوان و یک زن را در حال دویدن در داخل سیلاب نشان می‌دهد. کاربران شبکه‌های اجتماعی با نشر این ویدیو، در توضیح آن نوشته‌اند که این زن در حال تلاش برای نجات فرزندش است. اما در ویدیو دیده می‌شود که زن و پسر نوجوان هر دو به دنبال مرغابی‌های شان هستند.

در عین زمان، سنجه ادعای کاربران را بررسی کرده و دریافته است که این ویدیو مربوط به سیل در ولایت چهارمحال و بختیاری ایران است که از روی یک ویدیویی یک‌ونیم ساعته برش شده که در پنجم ماه می در یوتیوب منتشر شده است.

در ویدیویی اصلی که در پنجم ماه می (پنج روز قبل از سرازیر شدن سیلاب‌ در بغلان) در یوتیوب نشر شده، دیده می‌شود که زنی با فرزندانش به دنبال نجات مرغابی‌شان از بین سیل است و در نهایت آن را نجات می‌دهند.

سه: ویدیویی زنی که برای نجات فرزندش داخل سیلاب می‌رود: این ویدیو نیز زنی را نشان می‌دهد که ظاهراً برای نجات فرزندش، داخل سیلاب می‌رود و تلاش می‌کند که او را نجات دهد.

این ویدیو نیز به‌صورت گسترده در شبکه‌های اجتماعی فیسبوک، ایکس، تیک‌تاک و اینستاگرام به‌عنوان ویدیوی سیل‌زدگان در بغلان استفاده شده است و ده‌ها هزار بار در این شبکه‌های اجتماعی دیده شده است.

یافته‌های درستی‌سنجی سنجه نشان می‌دهد که این ویدیو مربوط به سیل در بغلان نه، بلکه مربوط به سیل در ولایت چهارمحال و بختیاری ایران می‌شود که با ویدیوی قبلی از روی یک ویدیوی یک‌ونیم ساعته برش شده است.

چهار: عکس‌ زنی جوان و نوزاد در میان سیلاب: در این عکس یک زن جوان نشان داده می‌شود که در میان گِل‌ولای ناشی از سیلاب نشسته، نوزادش را در بغل گرفته و ظاهراً به چوب‌های یک دیوار فروریخته تکیه داده است.

این عکس نیز به‌صورت گسترده توسط کاربران شبکه‌های اجتماعی به‌عنوان عکس سیل‌زدگان بغلان استفاده شده است.

نتیجه‌ی بررسی این عکس با استفاده از ابزار تشخیص محتوای تولید شده توسط هوش مصنوعی (Hive Moderation) نشان می‌دهد که این عکس با هوش مصنوعی تولید شده است. در عین حال، یک کاربر فیسبوک در اول ماه مارچ امسال نیز با نشر این عکس، یادآور شده است که این عکس با هوش مصنوعی تولید شده است.

پنج: یک ویدیوئی دیگر نیز که از چرخبال گرفته شده است و یک منطقه‌ی سیل‌زده‌ی وسیع را نشان می‌دهد، توسط شماری از کاربران شبکه‌های اجتماعی به‌عنوان ویدیویی از شهر پلخمری، مرکز ولایت بغلان پس از سیلاب استفاده شده است.

این ویدیو کمتر استفاده شده، اما با آن‌هم سنجه آن را درستی‌سنجی کرده است. یافته‌های سنجه نشان می‌دهد که این ویدیو مربوط به سیل در بغلان نه، بلکه مربوط به سیلاب در برزیل است.